Willa Buxbauma

Pytanie konkursowe 13

Komu A. M. Buxton, urodzona tu Amerykanka żydowskiego pochodzenia, która wraz z rodziną jako dziecko wyemigrowała do USA, przekazała swoją willę w Úpicach?

Willę o numerze 351, stojącą na ulicy Tyršovej, zaprojektował Heinrich Fanta dla przedsiębiorcy Kohorna z Úpic jako stojący samodzielnie dwukondygnacyjny obiekt otoczony dużym ogrodem. Jest ona charakterystyczną przedstawicielką tradycjonalistycznej zabudowy Úpic lat trzydziestych XX wieku. Obecnie mieści się tu Podstawowa szkoła artystyczna w Úpicach, od 2007 roku nosząca imię A. M. Buxton (Základní umělecká škola A. M. Buxton). 

Anna Marie Buxton, z domu Buxbaumová (1932), mieszkała w Waszyngtonie i Filadelfii. Przez całe życie nauczała muzyki, była miłośniczką sztuki, a od roku 2003 z zaangażowaniem wspierała Podstawową szkołę artystyczną w Úpicach. W 2006 roku zrezygnowała z prawa do zwrotu budynku i przyległego terenu pod warunkiem, że w willi nadal mieścić się będzie szkoła artystyczna. 17 grudnia 2008 roku A. M. Buxton zmarła, zapisując „swojej” szkole legat, z którego dokonano renowacji części dachu obiektu oraz nowych klas. 

Bracia Buxbaumowie należeli do jednego z trzech znaczących rodów żydowskich przedsiębiorców. Pochodzili z Bochova koło Karlowych Warów, gdzie ich rodzice żyli w nędzy. Jako pierwszy w 1875 roku przyjechał do Úpic Samuel, pięć lat później jego brat Julius. Samuel zatrudniony był jako dysponent i komiwojażer, Julius jako odbiorca towarów w tkalni mechanicznej Eduarda Morawetza. Najmłodszy brat Max początkowo pracował w Nowym Mieście nad Metują (Nové Město nad Metují), następnie przez kilka lat zdobywał doświadczenie w Anglii. W 1890 roku Samuel i Julius wybudowali w Úpicach dom handlowy. Firma Bracia Buxbaumowie założona została jako sklep z towarami lnianymi i bawełnianymi. Wiodło im się dobrze, dlatego w 1897 roku wybudowali w Poříčí kolejny dom handlowy. Właścicielami początkowo byli Samuel i Julius, poźniej, po powrocie z Anglii, dołączył do nich także Max, który jednak nie wniósł żadnego kapitału, miał więc tylko jedną trzecią udziałów w zysku. Firma rozrastała się i w latach 1904–1905 mogła wybudować na gminnej łące tkalnię mechaniczną (dziś ulica Regnerova). Buxbaumowie, jak większość nowych fabrykantów, początkowo bazowali na pracy chałupników. Zatrudniali głównie ręcznych tkaczy chałupniczych z okolic Úpic i Rokytnic nad Izerą. Jeszcze przed pierwszą wojną światową, choć działała już tkalnia mechaniczna, korzystali z chałupników, którzy wykonywali dla nich pracę z dostarczonych im przez firmę materiałów. Lnianą przędzę dostarczała Buxbaumom firma Anton Hönig i synowie z Kalnej Vody.

Informacje techniczne:

Dom kryty czterospadowym dachem o bardzo niewielkim nachyleniu połaci. Frontowa elewacja ze środkowym ryzalitem, na parterze znajduje się ogród zimowy z przeszklonymi ścianami na szerokość ryzalitu, wokół ogrodu zimowego jest duży taras z murowanymi kolumienkami i prostą metalową balustradą z subtelnych pionowych elementów. Nad ogrodem zimowym znajduje się taras z murowanymi kolumienkami w narożnikach i taką samą balustradą, jak na parterowym tarasie. Z nadziemnej kondygnacji prowadzą na taras drzwi francuskie z łukowatym nadświetlem u góry, po bokach znajdują się dwuskrzydłowe okna z łukowatym nadprożem. Po obu stronach ryzalitu jest jedna oś okienna, na obu kondygnacjach osadzone w osiach okna, na parterze łukowate, na piętrze z prostym nadprożem. Ryzalit od dachu oddzielony jest bogato profilowanym gzymsem koronującym z ząbkowaniem. W dachu nad ryzalitem znajduje się trójosiowa lukarna z oknami z prostym nadprożem. Elewacja boczna – wejściowa – ma na parterze wysuniętą werandę z oknami dzielonymi szprosami na małe kwatery, nad werandą znajduje się taras z taką samą balustradą, jak tarasy elewacji frontowej. Na werandę prowadzą jednoskrzydłowe drzwi z łukowatym nadświetlem i bogato zdobioną kutą kratą. Drzwi wejściowe obramione są powierzchnią wklęsłą w stosunku do elewacji. Na piętrze elewacji bocznej znajduje się masywny ryzalit z dużym łukowatym otworem drzwiowym dzielonym na mniejsze kwatery. Po bokach ryzalitu na piętrze umieszczone są okna. Kilkustopniowy gzyms koronujący. Przeciwległa elewacja boczna również podzielona jest ciągnącym się przez obie kondygnacje ryzalitem, w którym nad sobą umieszczone są trzy trójskrzydłowe okna z górnym lufcikiem dzielonym na trzy, po bokach ryzalitu po lewej stronie na parterze znajduje się łukowate okno, na piętrze okno z prostym nadprożem, tak samo jak w osi okiennej na prawo od ryzalitu. Na parterze na prawo osadzone są dwa okna z prostym nadprożem ujednolicone nadokiennym gzymsem. W elewacji tylnej znajduje się ryzalit klatki schodowej z dwuskrzydłowymi drzwiami z kasetonami w dolnej części i oszkloną górną częścią. W oszklonej części osadzona jest kuta krata. We wnętrzach zachowane są oryginalne schody, elementy stolarki, podłogi i obłożenie ścian.